Karl von Frisch

20 Kasım 1886 yılında Viyana'da, üniversite profesörü Anton Ritter von Frisch ve eşi Marie'nin oğlu olarak doğdu. İlk olarak gramer okulunda, daha sonra Viyana Üniversitesi Tıp Fakültesi'nde okudu. İlk sınavlardan sonra, Felsefe Fakültesine geçti, ardından Münih ve Viyana'da Zooloji eğitimi aldı. 1910 yılında Viyana Üniversitesi'nden doktorasını tamamladı. Aynı yıl Münih Üniversitesi Zooloji Enstitüsü'nde Richard Hertwig'e asistanlık yaptı. Burada Zooloji ve Karşılaştırmalı Anatomi alanında Üniversite Öğretim Sertifikası kazandı. 1921 yılında Profesör ve Zooloji Fakültesi'nin yöneticisi olarak Rostock Üniversitesine geçiş yapmıştır. 1923 yılında Breslau'ya taşındı ve 1925 yılında Münih'teki eski hocası Richard Hertwig'in yardımcısı oldu. Rockefeller Vakfı'nın desteğiyle, mevcut en iyi imkânlarla yeni bir Zooloji Enstitüsü’nün inşasına nezaret etti. İkinci Dünya Savaşı sırasında Graz'a gitti. Ancak 1950 yılında Enstitü’nün yeniden açılmasından sonra tekrar Münih'e döndü. 1958 yılında Onursal Profesör unvanına sahip olarak bilimsel çalışmalarına devam etti. 01. Kovan çevresinde belirli bir besin kaynağı bulan bir balansının, bu bilgiyi “dansı” adını verdiği özel bir “dil”le kovandaki diğer arılara ilettiğini bulan Frisch, yıllar süren titiz bir çalışma sonucu dans dilini çözmeyi başardı. Besin kaynağından geri dönen arı, kovanın dikey yüzeyi üstünde, “düz uçuş” adını verdiği bir dansla birleştirilmiş iki halkadan oluşan bir “8” şekli çizerek gerekli bilgileri aktarıyor. Düz uçuşun tam dikey bir çizgiyle yaptığı açı, kovandan çıkıldıktan sonra güneş’e göre nasıl bir açıyla yol alınması gerektiğini gösterirken, “8”i tamamlamak için gereken dans süresi de besin kaynağının ne kadar uzakta olduğu konusunda bilgi veriyor. Frisch, daha sonra yaptığı ayrıntılı incelemelerde dansla besin kaynağının zenginliği arasında bir bağ olabileceğini gösterdiği gibi, dans ederek bilgi veren arının, kaynaktan kovana uçarken karşılaştığı rüzgârı bile hesaba kattığını da buldu. Kariyerinin ilk dönemlerinde hayvan davranışlarının analizine önemli katkılarda bulunmaya başladı. Her başarılı bilim insanının, doğa haricinde az sayıda kişisel keşif yapabildiği, ancak Frisch'in ise iki önemli keşif yapma şerefine eriştiği söylenir. Birincisi, bal arılarının yuvadan çiçeklere, ardından çiçeklerden yuvaya şeklinde devamlı tekrarlanan hareketidir. Bu, yönlendirilmesi ve izlenmesi kolay olan bir karmaşık davranışsal olaylar dizisidir. İkincisi, Frisch'in uyaranları yiyecek ödülüyle ilişkilendirdiği Ivan Pavlov tarafından geliştirilen eğitim yöntemiydi. Bu şekilde eğitilen hayvanlar, aksi halde göz ardı ettikleri uyaranlara keskin bir şekilde yanıt verirler ve sonuçta duyusal kapasitelerini ortaya çıkarırlar. Frisch 1925 yılından II. Dünya Savaşı'na kadar ve sonrasında da 1950 yılından 1958 yılına kadar Münih'teki Zooloji Enstitüsünün yöneticisiydi. 1963yılında Balzan Vakfı Ödülü ve Amerika Birleşik Devletleri Ulusal Bilimler Akademisi ve Royal Society of London (Londra Kraliyet Ailesi) ödülleri de dahil olmak üzere sayısız onur ödülü almıştır. Konrad Lorenz ve Nikolaas Tinbergern ile birlikte, fizyoloji ve tıp alanındaki 1973 yılı Nobel Ödülü'nü aldı. Nobel Ödülü ile ilgili bir makalede Frisch, dünyaya insan doğasının “biyolojiye şekil verdiğini ve diğer organizmaların da hayatta kalmasını sağlayan ilkelere tabi olduğunu” öğrettiği için övgü aldı. Frisch, kendi eseri hakkında, bir Biyoloğun Anıları'nda felsefi olarak şöyle yazdı: “Aynı meslekten olmayanlar, bir biyologun neden hayatının 50 yılını arılar ve balıklar hakkında çalışarak geçirdiğini merak edebilir, o diyelim ki filler ya da fillerin bitleri ya da köstebeklerin pirelerini de olabilirdi. Böyle bir sorunun cevabı, hayvan krallığının her bir türünün, hepsinin ya da neredeyse hepsinin, yaşamın gizemlerine meydan okuması olmalıdır. 02 Bununla birlikte Frisch en çok arılar üzerinde yaptığı çalışmalarla bilinir. 1919 yılında arıların çeşitli tatlar ve kokular arasında ayrım yapmak için eğitilebileceklerini gösterdi. Koklama duyusu insanlarınkine benzer olsa da, tat alma duyusunun çok gelişmiş olmadığını kanıtladı. Ayrıca, tatlılık kalitesinin de sınırlı olmadığını gözlemlemiştir. Arıların, iki tür ritmik hareket ya da dansla, bir yiyecek kaynağının uzaklığını ve yönünü koloninin diğer üyelerine ilettiğini bulmuştur. Çemberleme dansı, kovanın 75 metre içinde olduğunu gösterirken, sallanma dansı daha uzak bir mesafeyi gösterir. 1949'da Frisch, arıların polarize ışık algıları aracılığıyla güneş'i bir pusula olarak kullandığını tespit etti. Ayrıca, güneş görünmediğinde de bu yön bulma yöntemini kullanabildiklerini, günün farklı saatlerinde gökyüzündeki kutuplaşma modellerini ve daha önce karşılaşılan yer işaretlerini de hatırladıklarını fark etti. Britannica makalelerinde Frisch hakkında yazılanlar. Hayvan sosyal davranışı. Sosyal davranış çalışması üzerine tarihsel bir bakış açısı. Görerek öğrenmenin sosyal bir olgu oluşunu, bunun yanı sıra bal arılarının iletişim ve dans dilini kapsamlı bir şekilde gözlemleyen Karl von Frisch ve sosyal davranışa ilişkin hipotezleri ilk test edenlerden biri olan Hollanda doğumlu İngiliz zoolog ve etnolog Nikolaas Tinbergen, Konrad Lorenz'le birlikte bu üçü genellikle dikkate alınır. Hayvan davranışları. İçgüdüsel öğrenme. yüzyılda Avusturyalı biyolog Karl von Frisch deneysel olarak bal arılarının öğrenebildiğini ve 700 farklı kokudan tek bir çiçek kokusunu ayırt edebildiğini gösterdi. Ayrıca, arıların sarıdan ultraviyole ışınlara kadar elektromanyetik spektrumdaki tüm renkleri ayırt edebildiğini keşfetti. Fotoreseptörler. Dalga boyu ve polarizasyon düzlemi. Avusturyalı zoolog Karl von Frisch, arıların gökyüzü bulutlu olduğu zaman güneş'in yerine kutuplaşma modelini kullanarak yönlerini bulabileceğini gösterdi. Fotopigment moleküllerinin arıların rabdomlarındaki (ışığa duyarlı bölge) mikrovillus üzerindeki organizasyonu, bu tip bir navigasyonu mümkün kılar. Alarm maddeleri. 1938 yılında Avusturyalı biyolog Karl von Frisch, yaralı bir Golyan Balığını (Phoxinus), aynı tür balıkların arasına koydu, sonrasında diğerlerinin hızla geri çekildiğini ve çok korktuğunu gördü. Deneylerle, yırtılmış deriden salınan bir kimyasal maddenin, korkutucu bir hisse sebep olduğunu gösterdi. Kaynaklar ; 01. http://www.nobelprize.org/nobel_prizes/medicine/laureates/1973/frisch-bio.html. "Karl von Frisch." Dünya Biyografisi Ansiklopedisi. . Encyclopedia.com. 20 Nis. 2018 Kaynağın tercümesinde yardımcı olan Beykoz İlçe Tarım ve Orman Müdürlüğünde görevli Su Ürünleri Mühendisi Esin BATIR’A teşekkür ederim.