Dijital Oyunlar ve Denetim

Dijital Oyunlar Yazı Dizisi 2- Dijital Oyunlar ve Denetim Medyanın insan hayatına etkisi kitle iletişim araçlarının her döneminde bilinen bir gerçekti. Gerek yazılı basın, gerekse görsel işitsel medyanın geleneksel temsilcileri televizyon ve radyo, insanların algılarını manipüle etme kabiliyetindeydiler. Hal böyle olunca, medyanın ilettiği mesajları nasıl değerlendireceğini bilmeyen bireyler ‘kirli’ medya mesajlarına doğrudan maruz kalmaktadır. Özellikle de yaşı genç bireyler için kirli mesajlara maruz kalmamaları kendilerinden ziyade ebeveynlerinin sorumluluğu altındadır. Kirli mesaj derken kastettiğimiz sadece doğrudan propaganda ya da subliminal olarak iletilen thermalid mesajlar değil, sosyokültürel bağlamında toplumun normlarına ters düşen, düşebilecek olan mesajlardır da. Şöyle ki, bir televizyon programındaki cinsellik mesajı, basit bir öpüşme ile izleyiciye veriliyor olsa da bu hangi yaştan sonrası için uygundur? Ya da bir mafya temalı, illegal kahramanların olduğu bir televizyon dizisinin veya şiddet içerikli bir sinema filminin gelişim çağındaki çocukların ayakta olduğu saatlerde yayınlanması uygun mudur? Argo konuşan bir radyocunun yayın saati bile bu bağlamda önemlidir. Kimi yetişkin içerikli dergilerin satışında kimlikle on sekiz yaş teyidinin gerekmesi bu bağlamdaki denetimlerden biridir. Geleneksel medyanın söz konusu olumsuz etkileri, etkileşim gerektiren dijital oyunlar söz konusu olduğunda daha da önemle yaklaşılması gereken bir konu olmaktadır. Akıllı işaretler, televizyon yayınlarında program başlamadan önce izleyiciyi bilgilendirme amaçlı bir sınıflandırma sistemidir. Kusursuz bir sistem değildir ama pek çok noktada, toplumun ortalama sosyokültürel bağlamında yönlendirici, değerli bir sistemdir. Halihazırda ülkemizde, televizyonlarda ve sinema filmlerinde uygulanan bu sistemin menşei Hollanda’dır. Ancak, Hollanda’daki sistem daha komplike şekilde dijital oyunları da içerisine almaktadır. Dünyanın pek çok ülkesinde, akıllı işaretler benzeri sınıflandırma/derecelendirme sistemleri ile dijital oyunlar yoğun şekilde denetlenmektedir. Bu denetim iki sebepten gereklidir. İlki, ebeveynlerin sorumluluklarını kolaylaştıracak bir referans noktası sağlamaktır. Zira, bazı ebeveynler dijital oyunlardan uzakken çocukları dijital oyun oynuyor olabilir. İkincisi ise oyunların içeriği hakkında kataloglama yapma gerekliliğidir. İçerik kataloglamaları sayesinde oyunların kimler için uygun olacağı, ya da gerektiğinde hangi oyunun o toplumun bireyleri için zararlı olabileceği tespit edilebilsin. Dijital oyunların denetimine ilişkin kimi ülkeler kendi sistemlerini kültür bakanlıkları dahilinde kurarken kimi ülkelerse bağımsız derecelendirme kuruluşlarının oyunlar hakkındaki kataloglama bilgilerini kullanmaktadırlar. Dünyanın öne çıkan iki derecelendirme kuruluşu ESRB (Eğlence Yazılımı Derecelendirme Kurulu) ve PEGI (Birleşik Avrupa Oyun Bilgisi) piyasaya sürülen dijital oyunların hemen hepsini (mobil oyunlar da dahil) denetlemekte ve derecelendirmektedir. Bununla beraber PEGI Avrupa’da temel alınsa da Almanya ve Hollanda gibi ülkelerin kendi derecelendirme sistemleri de vardır. Dijital oyunlar üzerinde en katı denetim ise hükümet kontrolünde çalışan ACB (Avustralya Derecelendirme Kurulu) tarafından yapılmakta ve hatta kimi oyunlar dünyanın geri kalanında serbestken Avustralya’da yasaklanmaktadır. Türkiye için dijital oyunların derecelendirilmesi, sınıflandırılması gibi bir çalışma henüz yok. Akıllı işaretlerin televizyon ve sinemadan sonra dijital oyunlara uyarlanması ise en yakın seçenek. O zamana kadar ebeveynlere PEGI ve ESRB yol gösterici olabilir. Yazının sonunda ESRB’nin derecelendirme ve sınıflandırma sistemi hakkında bilgi vereceğim. Avrupa’da olup da ESRB’yi tercih etme sebebim ise Amerika odaklı olsa da ortalama sosyokültürel yapı olarak Avrupa’dan daha tutucu olup, bize daha benzer bir yapıda olmalarıdır. ESRB’nin sisteminde yaşa dair 5 kategori bulunmaktadır. Bunlar harflerle sembolize edilmektedir. E herkese uygun anlamına gelmektedir ancak E’nin üzerinde +10 yazdığında, 10 yaş üzeri herkese uygun anlamına gelmektedir. T gençler/ergenler için uygundur anlamına gelir, başka bir ifadeyle çocuklar için uygun değildir anlamına da gelmektedir. M olgun bireyler için uygundur, çocuklar ve gençler için uygun değildir anlamına gelmektedir; 17 yaş üzeri olgun birey kabul edilmektedir. A ise yetişkin anlamına gelmektedir, 18 yaş üzeri bireyleri işaret etmektedir. Burada dikkat edilmesi gereken nokta M ile A arasındadır zira ikisi de yetişkinlere uygunluğu ifade ederken A ile derecelendirilen oyunların çoğu pornografiktir. Yaş derecelendirmelerinin yanı sıra dijital oyunun içeriğine ilişkin sınıflandırmalar da yazılı olarak verilmektedir. Örneğin, M harfinin yanında şiddet içerir, argo konuşma içerir gibi yazılı ifadeler olmaktadır. Sistemin detay derecelendirmeleri olsa da temeli böyledir ve bir ebeveynin çocuğunun oynadığı oyunların yaşına uygun olup olmadığını denetlemesi, o çocuğun sosyokültürel gelişiminin sağlıklı olması açısından elzemdir.