Arı Dilinin Şifresini Çözme

Nobel Konferansı, Karl Von FRISCH Münih Üniversitesi Almanya Federal Cumhuriyeti 12/12/1973 Yakın mesafedeki beslenme yerlerinden uzaktakilere adım-adım hareket etmek, ortalama 50 metrede çember danslarının kuyruk sallama danslarına dönüşmesiyle sonuçlandı. İkinci besleme yeri, yakındaki ilk besleme yerini geçerek kovanın daha da yakınına getirildi. Yaklaşık 50 m. aynı kritik mesafede, kuyruk sallama dansları çember danslara dönüştü (3, 4). Uzun zamandır kuyruk sallama dansının farkındaydım, ama polen toplayıcıları için sıradan olduğunu düşünmüştüm. Benim hatam, polen sepetli arıların, her zaman benim şeker şurubu toplayıcılarımdan daha uzak bir mesafeden yiyecek toplayıp gelmesi gerçeğinden kaynaklanıyordu. Böylece kanıtlar belirginleşti ve sonraki deneylerle (5), çember dansının kovanın yakın çevresini aramak için kovan üyelerini sembolik olarak davet eden bir işaret olduğu doğrulandı. Kuyruk sallama dansı ise, onları birkaç kilometreye değil, daha uzak mesafelere göndermekte. “50 metreden daha yakın” veya “50 metreden daha uzak” sinyali tek başına çok yardımcı olmaz. Oysa kuyruk sallama dansının hızı, giderek artan mesafeyle düzenli olarak değişir, ritmi düşer. Şu anki bilgilerimize göre, uçuş mesafesine ilişkin bilgiler, her bir tekrarda sekiz dans - şeklin düz kısmından geçmek için gerekli olan sürenin uzunluğu ile verilir. Bu düzlük, kuyruk dansı hareketleriyle keskin bir şekilde işaretlenir ve aynı anda kelimenin tam anlamıyla sesli bir şekilde tonlanır (6, 7). Daha uzun mesafeler uzun kuyruk süreleri ile sembolik olarak ifade edilir. 200 ila 4500 m. mesafeler için, yaklaşık 0,5 saniye ila yaklaşık 4 saniye (6, 8) artar (Şekil 2). Şekil 2. Çeşitli mesafelerdeki beslenme yerleri için kuyruk dansı süresi, deney verilerine göre. Kuyruk dansı sadece belirli mesafelere değil, aynı zamanda hedefe yön gösterir. Gözlem kovanında, aynı beslenme yerinden gelen arılar, kuyruk danslarını aynı yönde yaparlar, oysa diğer yönlerden gelen arılar için bu yönlendirmeler farklıdır. Bununla birlikte, belli bir beslenme yerinden gelen arıların kuyruk danslarının yönü sabit kalmaz. Gün ilerledikçe, yön, güneşle aynı açıya göre değişir, fakat ters rotasyonda. Böylece, işe alınan dansçı diğer arılara güneşin konumuna göre hedefin yönünü gösterir (5, 6). Gözlem kovanında, arıların bu sırrının açığa çıkarıldığı saatler unutulmazdı. Büyüleyici olan şey, güneşin konumu ile dansçının hedefe giden yolu arasındaki açının, karanlık kovanın dikey yüzeyinde, dikeyden açısal bir sapma olarak dansçı tarafından ifade edilmesidir. Arı böylece açıyı farklı bir algı alanına aktarır. Şekil 3, aktarımın anahtarını göstermektedir. Şekil 3. Kuyruk dansı ile yön gösterme. Solda, hedef güneşle aynı yöndedir. Sağda, hedef güneşin solunda. Büyütülmüş dans figürleri resimlerin sol alt tarafındadır. Hedef güneşin yönünde ise, dans esnasında kuyruk yukarı doğru işaret eder. Hedef güneşin 40 derece solundaysa, dansçı düşeydeki düz koşusunu 40 derece sola kaydırır, vb. (5,6). Tarakta, kovan üyeleri dansçıdan sonra hareket ederler ve özellikle kuyruk dansı sırasında onunla yakın teması sürdürürler, sunulan bilgiyi alırlar. Onu doğru şekilde takip edebilirler mi? Yön belirtme, aşağıdaki yöntem kullanılarak test edildi (9). Kovandan belirli bir mesafede, numaralandırılmış arıların kokusuz bir platformda seyreltilmiş şeker çözeltisi ile beslendiği bir beslenme yeri kuruldu, arılar kovanda dans edemediler ve toplayıcı işçilere yön gösteremediler. Sadece deneyin başlangıcında, (örneğin) lavanta yağı ile hafifçe kokulu konsantre şeker solüsyonları aldılar. Kovanın 50 m. daha yakınında, aynı kokuyu barındıran, ancak besin bulunmayan tabaklar, yelpaze şeklinde yerleştirilmiştir. Tabaklara gelen toplayıcıların sayısı, çeşitli yönlerdeki arayışlarının yoğun bir göstergesiydi. Şekil 4, örnek olarak, beslenme yerinin kovandan 600 m. uzağa yerleştirildiği bir deneyin sonucunu göstermektedir. Şekil 4. Yelpaze deneyi. Beslenme yeri (I;) gözlem kovanından 600 m. uzaktadır. Yemeksiz kokulu tabaklar, kovandan 550 m'lik uzaklıkta yelpaze şeklinde düzenlenmiştir. Rakamlar, deneyin ilk 50 dakikasında tabaklara ulaşan toplayıcı sayısını göstermektedir. Bu tür yelpaze deneyleri, yönlendirme göstergesinin başarılı olduğunu kanıtladığından beri, mesafe belirleme prosedürleri için adım-adım bir test gerçekleştirdik. Burada, tüm kokulu tabaklar, beslenme alanı ile aynı doğrultuda, kovan alanından beslenme yerinin ötesinde bir mesafeye yerleştirilmiştir. Şekil 5, beslenme yerinin kovandan 2 kilometre uzağa yerleştirildiği deneyin bir örneğini vermektedir. Toplayıcıların beslenme bölgesine gelirkenki uçuşları hesaba katılmamıştır elbette çünkü burada yiyecek ve ziyaretçi arılarla ek bir dikkat dağıtıcı yaratılmıştır (6). Özetle, bu ve önceki deneyler bize, hedefin yönüne ve mesafesine ilişkin bilgilere şaşırtıcı bir doğrulukla ve yalnızca nektar ve polen toplamada değil uyulduğunu öğretti. Aynı danslar arı sürülerinde de gözlenir. Burada izci arılar, bekleyen arılara, keşfettikleri ikamet yerini gösterir. En çok ilgi çeken konu, tanıtım mesajının yoğunluğunun, keşfedilen ikametgahın kalitesine bağlı oluşudur. Çeşitli izci arı grupları birbiriyle yarışır ve en iyi ikametgah seçilir (10). Şekil 5. Adım-adım deneyi. Beslenme yeri (F) gözlem kovanından 2000 m. uzaklıktadır. 3 saatlik gözlem dönemi boyunca kokulu gıdasız tabaklara yerleşmiş yiyecek toplama elemanlarının sayısı gösteriliyor. Hedefin yönü ve uzaklığı şüphesiz kuyruk sallama danslarından belirlenebilirken A. M. Wenner önderliğindeki bir grup Amerikan biyologu, toplayıcıların bu bilgileri bize aktardığını kabul etmiyor. Onlara göre, arılar, hedeflerine sadece koku alma duyularını kullanarak ulaşıyorlar. (II). Bu görüş sonuçlarımızın çoğuna uymuyor (6, 12). Sadece aşağıdaki deneyle bile çürütülebilir. Kaynağın tercümesinde yardımcı olan Beykoz İlçe Tarım ve Orman Müdürlüğünde görevli Su Ürünleri Mühendisi Esin BATIR’A teşekkür ederim.